အစၥလာမ္သာသနာေရးရာေကာင္စီ

ျမန္မာႏိုင္ငံႏွင့္ အစၥလာမ္သာသနာ
**************************

၁။ သကၠရာဇ္(၈)ရာစုႏွစ္မ်ားအတြင္း ပုဂံတြင္စိုးစံခဲ့ေသာ ပိသံုမင္းလက္ထက္ အရဗ္သေဘၤာမ်ား ဒမတ္စကတ္ကၽြန္းမွ တရုတ္ျပည္အထိ သြားလာၾကရာ ျမန္မာျပည္သို႕လည္း အဝင္အထြက္ ျပဳၾကသည္။ သထံု - မတၱမ ဆိပ္ကမ္းမ်ားတြင္ ရပ္နားခဲ့ၾကသည္ဟု ေရွးအရဗ္မွတ္တမ္းမ်ားတြင္ ေတြ႕ရေၾကာင္း ေဖာ္ျပထားသည္။

ဦးၾကည္(ရာဇဝင္ဂုဏ္ထူး)ေရး ျမန္မာ့ရာဇဝင္မွတ္ဖြယ္ရာအျဖာျဖာစာအုပ္၊ စာ (၁၅၆-၁၅၇)

၂။ ၄င္းအခါက ရမ္းျဗဲကၽြန္းအနီး ပ်က္စီးေသာ အရဗ္သေဘၤာေပၚပါ မြတ္စ္လင္မ္တို႕သည္ ထိုအခါကပင္ ရမ္းျဗဲကၽြန္း၌ ေနထိုင္ၾကေၾကာင္း(၁၈၇၉)ခုႏွစ္ထုတ္ ျဗိတိသွ်ဘားမား ေဂဇက္အဆိုအရ သိရွိရ၏။

ဆရာဦးဘိုးခ်ယ္- ေရး၊ဗမာမြတ္စ္လင္မ္ေရွးေဟာင္းအထုပၸတၱိစာအုပ္၊စာမ်က္ႏွာ(၂၅)

၃။ အေနာ္ရထာ မင္းနန္းစံႏွစ္ (၁၄) ႏွစ္အၾကာ (၁၀၄၅)ခု မိတၳီလာ ကန္ ဆယ္ဖို႕ရာ ဘုရင္ဂ်ီ ေသနတ္ကိုင္တပ္ ပသီ ေသနတ္ကိုင္ တပ္တို႕ ပါဝင္ေစခဲ့သည္။

ဟံသာဝတီဦးဘရင္-ေရး၊ ျမန္မာ့ယဥ္ေက်းမႈႏွင့္ လယ္သမားေရးရာစာအုပ္၊ စာမ်က္ႏွာ (၂၅)

၄။ (၁၃)ရာစုႏွစ္မ်ားအတြင္း ပါရွင္းလူမ်ိဳးတို႕ ပုသိမ္ျမိဳ႕ကို သိမ္းပိုက္ၾကျပီး (၁၂)ႏွစ္တိုင္၊ မင္းသံုးဆက္ မင္းလုပ္အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့သည္။

ျမန္မာ့စြယ္စံုက်မ္း၊အတြဲ(၆)၊ စာမ်က္ႏွာ (၃၅၀) ရန္ကုန္တကၠသိုလ္ ပုသိမ္ေက်ာင္းသားမ်ား မဂၢဇင္း (၁၉၅၅-၅၆) စာ(၅)

၅။ ပုဂံေခတ္ နရသီဟပေတ့မင္း(၁၂၅၅-၁၂၈၆) တရုတ္တို႕ႏွင့္ စစ္ျဖစ္ၾကရာ ဗိုလ္မွဴးနဇရြတ္ အုပ္ခ်ဳပ္သည့္ တာတာစစ္သည္(တူရကီႏြယ္မ်ား)ယခု- ဗန္းေမာ္ (ယခင္-ေကာင္းစင္)ကို သိမ္း၍ အတည္တက်ပင္ ေနထိုင္ခဲ့ၾကေၾကာင္း စစ္ကိုင္းျမိဳ႕ ရတနာေစတီ ေက်ာက္စာတြင္ ပါရွိသည္။

ရာဇဝင္ဆရာၾကီး ဦးဘသန္း-ေရး၊ ေက်ာင္းသံုး ျမန္မာရာဇဝင္စာအုပ္၊ စာမ်က္နွာ (၁၉၅-၁၉၆) စာေရးဆရာ ဘၾကီး ဦးမာဃ - ေရး  ပုသိမ္ရာဇဝင္

၆။ (၁၄)ရာစုႏွစ္မ်ားအတြင္း အရဗ္ ကုန္သည္မ်ားက ျမိတ္ျမိဳ႕ကို အသံုးခ်ၾကရာမွ (ယခု-ေနာက္လယ္ရပ္)ဟုေခၚေသာ ေနရာတြင္ အေျခတက် ေနထိုင္ခဲ့ၾကသည္။

ေမာရစ္ေကာလစ္ ေရး  IN  TO  HIDDEN  BURMA

ဦးခင္ေမာင္ၾကီး- ဘာသာျပန္၊ စာမ်က္ႏွာ(၂၁၁)

၇။ ေတာင္ငူဘုရင္ တပင္ေရႊထီးလက္ထက္တြင္ မင္းေခါင္ေနာ္ရထာ ဦးေဆာင္သည့္ ဒုတိယအၾကိမ္ မိတၳီလာကန္ ဆယ္ဖို႕ရာတြင္ ပသီ ေသနတ္ကိုင္ တပ္သားတစ္ေထာင္ေက်ာ္ ပါဝင္ခဲ့ပါသည္။

ကင္းဝန္မင္းၾကီး စာေပါင္းစု၊ စာမ်က္နွာ(၈၆)

၈။ (၁၇)ရာစုႏွစ္မ်ားအတြင္း အင္းဝေခတ္ ေနာက္ဘက္လြန္မင္း (၁၆၀၅-၁၆၂၈) ငဇင္ကာႏွင့္ စစ္ျဖစ္ရာမွ ဖမ္းဆီးရမိသည့္ စစ္သံု႕ပန္း (၃၀၀၀)အနက္ အစၥလာမ္သာသနာဝင္တို႕ကို အင္းဝျမိဳ႕အနီး ျမစ္သာျမိဳ႕၏ ေျမာက္ဘက္တြင္ လုပ္ေျမ ေနေျမ ေပး၍ အတည္တက် ေနထိုင္ေစခဲ့သည္။ မင္းမႈထမ္းမ်ားအျဖစ္ ခန္႕ခဲ့သည္။

မွန္နန္းရာဇဝင္၊တတိယတြဲ၊စာမ်က္ႏွာ(၁၇၂)

၉။ ေညာင္ရမ္းေခတ္အတြင္း သာလြန္မင္း (၁၆၂၈-၁၆၄၆) လက္ထက္ အစၥလာမ္သာသနာဝင္တို႕ကို ျမိဳ႕(၁၂) ျမိဳ႕တြင္ လုပ္ေျမ ေနေျမေပး၍ ေက်ာက္ဆည္၊စစ္ကိုင္း၊ေရႊြဘိုနယ္တို႕တြင္ ဒုတိယအၾကိမ္ ေနရာခ်ထားေပးခဲ့သည္။

ဥိးဘသန္း ျပဳစုသည့္ ေက်ာင္းသံုးျမန္မာရာဇဝင္၊စာမ်က္ႏွာ(၂၇၀)

၁၀။ ေညာင္ရမ္းေခတ္လြႏ္ အင္းဝေခတ္အစ စေနမင္း(၁၆၉၈-၁၇၁၄)လက္ထက္ အစၥလာမ္သာသနာဝင္တို႕ကို ျမိဳ႕(၁၂)ျမိဳ႕တြင္ လုပ္ေျမ ေနေျမေပး၍ အတည္တက် ေနထုိင္ေစခဲ့သည္။ ၄င္းျမိဳ႕(၁၂)ျမိဳ႕မွာ - (၁)ေတာင္ငူ၊ (၂)ေညာင္ရမ္း၊ (၃) ေညာင္ရမ္း၊ (၄) ယင္းေတာ္၊ (၅) မိတၳီလာ၊ (၆) ပင္းတလဲ့၊ (၇)တဘက္ဆြဲ၊ (၈)ေဘာဓိ၊ (၉) စည္သာ၊ (၁၀)စည္ပုတၱရာ၊ (၁၁) ေျမထူး၊ (၁၂) ဒီပဲယင္း၊ (၁၁၆၃ခု၊ နယုန္လျပည့္ေက်ာ္ ၂ ရက္ေန႕တြင္ အမရပူရဘုရင္ပိဋကတ္တိုက္မွ ေက်ာက္တလံုးဗိုလ္မင္းရဲလွေက်ာ္ထင္ ေရႊပုရပိုဒ္မွတ္တမ္းတြင္ ေတြ႕ရွိရေၾကာင္း)

ဆရာဦးဘိုးခ်ယ္ ေရး

ဗမာမြတ္စ္လင္မ္တို႕၏ေရွးေဟာင္းအထုပၸတၱိစာအုပ္၊

စာမ်က္နွာ(၃၇-၄၀)

၁၁။ (၁၈)ရာစုႏွစ္မ်ားတြင္ အိႏၵိယျပည္မွ ရခိုင္ျပည္သို႕ ဝင္ေရာက္လာၾကသူမ်ားတြင္ မ်ားစ႒ြာေသာ မြတ္စ္လင္မ္မ်ားပါရွိခဲ့သည္။

အိႏၵိယႏိုင္ငံ၊ေဒလီျမိဳ႕တြင္ က်င္းပေသာ

အာရွသမိုင္းဆိုင္ရာ ကြန္ဂရက္တြင္ ဗိုလ္မွဴးဘရွင္တင္သြင္းသည့္

Coming of Islam to Burma Down စာတမ္း၊စာမ်က္နွာ(၆)

၁၂။ အေလာင္းမင္းတရားၾကီး သန္လ်င္ကို ေအာင္ႏိုင္၍ ရန္ကုန္သို႕ ေရာက္လွ်င္ သန္လ်င္- ရန္ကုန္တြင္ရွိသည့္ ပသီစု ပီယာ မာမက္ (ပီရ္မုဟမၼဒ္)ႏွင့္ ဒါဝတ္ ဆိုသူတို႕ကို ေသြးေသာက္ၾကီးမ်ားခန္႕၍ သကၠရာဇ္ (၁၁၁၈)ခု၊ ဝါေခါင္လဆန္း(၃)ရက္ အဂၤါေန႕တြင္ ကိုယ္ရံေတာ္ ေသနတ္အစုကိုဖြဲ႕ေတာ္မူသည္။

ကုန္းေဘာင္ေခတ္ မဟာရာဇဝင္ေတာ္ၾကီး၊ပတြဲ၊စာ(၁၄၈၊၁၈၅၊၁၈၆)

၁၃။ အေလာင္းမင္းတရားၾကီး ဦးေအာင္ေဇယ် (၁၇၅၃-၁၇၆၀) လက္ထက္ ဟိုင္းၾကီးကၽြန္းကို ခ်ီတက္ တိုက္ခိုက္ရာ ေအာင္ျမင္သျဖင့္ ဖမ္းဆီးေခၚေဆာင္ခဲ့သည့္ သံု႕ပန္းမ်ားတြင္ အစၥလာမ္သာသနာဝင္မ်ား ပါဝင္ခဲ့သည္။

ကုန္းေဘာင္ေခတ္ မဟာရာဇဝင္ေတာ္ၾကီး၊ပတြဲ၊စာ(၁၄၄)

၁၅။ ဝန္ၾကီး သတိုးသုဓမၼ မဟာဗႏၶဳလလည္း ကုလားတို႕ အေျမာက္ဗံုးမ်ားကို လက္နက္မမွတ္ ေရႊထီးျဖန္႕လ်က္ တပ္ထိပ္သို႕ လွည့္ကာ ပတ္ကာ မျပတ္သြားလာ၏။ တပ္ျပင္ကလည္း ျမင့္ႏွင့္ ျမင္းစီးသူရဲတို႕ လွံရွည္ အဲေမာင္း ဆြဲကိုင္လ်က္ ျမင္းတပ္ဗိုလ္ ေနမ်ိဳးဂုဏၰရတ္ ႏွင့္ ျမင္းစီးခုႏွစ္ဆယ္ေက်ာ္ ျမင္းေရးကစားေစသည္။ (ေနမ်ိဳးဂုဏၰရတ္ႏွင့္ျမင္းစီးခုႏွစ္ဆယ္ေက်ာ္ ျမင္းေရးကစားေစသည္။ (ေနမ်ိဳးဂုဏၰရတ္မွာ ခန္ဆပ္ဗိုလ္ဆိုသူျဖစ္သည္။ မင္းတုန္းမင္းႏွင့္ သီေပၚမင္း ႏွစ္ဆက္ နာမည္ေက်ာ္ ျမင္းတပ္ဗိုလ္ ဝလီလန္၏ ဖခင္ျဖစ္သည္။)

ကုန္းေဘာင္ေခတ္ မဟာရာဇဝင္ေတာ္ၾကီး၊ဒုတြဲ၊စာ(၃၉၂)

၁၆။ (ျမန္မာျပည္၊ ရခိုင္ျပည္၊ ေလးျမိဳ႕ ေက်းရြာမ်ားရွိ အစၥလာမ္ သာသနာေရးဆိုင္ရာကိစၥအဝဝကို အာဗိဒ္ရွားဟ္ ဟုစိုင္နီ သခင္ၾကီးနွင့္အဖြဲ႕၏ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ကို နာခံရမည္ဟု ဘုရင္ဘိုးေတာ္ဦးဝိုင္းက အမိန္႕ေတာ္ ျပန္တမ္းထုတ္ခဲ့သည္။)

     အာဗိဒ္ရွားဟ္ဟုစိုင္နီ၊တပည့္ ငေရႊလူ၊ ငေရႊေအးတို႕က ႏိုင္ငံေတာ္အတြင္း အရပ္ရပ္ျမိဳ႕ရြာမ်ားမွာေနသည့္ ပသီကုလားတို႕ကို ၄င္းတို႕ ႏိုင္ငံေတာ္အတြင္းရွိသည့္ အရပ္ရပ္ အာဗိရွားဟ္ ဟုစိုင္နီ တပည့္တို႕ ျပသနာ နာခံၾကေစ။ ရခိုင္ျပည္ ေလးျမိဳ႕ေက်းရြာမ်ားမွာရွိေနၾကသည့္ ပသီကုလားတို႕တြင္ ဘာသာတရားစကားမ်ားကို အရပ္ရပ္ ပသီကုလားတို႕နည္းတူ အာဗိဒ္ရွားဟ္တို႕ သိႏၷီ တပည့္စစ္ေၾကာစီရင္ေစ-

      (သကၠရာဇ္ ၁၁၆၉-ခု၊တန္ေဆာင္မုန္း လျပည့္ေက်ာ္ - ၃ ရက္၊ နာခံေတာ္ ဘရေက်ာ္ထင္တြင္ ျပန္သည္။)

ဘိုးေတာ္မင္းတရား ရာဇသတ္ၾကီး၊စာေပဗိမာန္ထုတ္၊စာ(၁၇၆)

၁၇။ (၁၇၈၃)ခုတြင္ ဘိုးေတာ္မင္းတရားၾကီး အင္းဝမွ အမရပူရသို႕ ေျပာင္းေရႊ႕ခဲ့ရာတြင္ ဘုရင့္အမႈထမ္းမ်ားအတြက္ အတည္တက်ေနထိုင္ၾကရန္ ဘံုးအိုး၊စားၾကင္ဝ၊ၾကည့္ျမင္တိုင္၊ကိုယ္ရံေတာ္၊အပ္ခ်ဳပ္ရပ္နွင့္ အစၥလာမ္သာသနာဝင္မ်ားအတြက္ ရပ္ကြက္မ်ားသတ္မွတ္ေပးခဲ့သည္။ ရပ္ကြက္တိုင္းတြင္ ဗလီမ်ား ေဆာက္ရန္ ေနရာမ်ား သတ္မွတ္ေပးခဲ့သည္။ ၄င္းႏွင့္ ပတ္သက္၍ ထိုစဥ္က ထိုျမိဳ႕သစ္သို႕ေရာက္ရွိလာေသာ ရိုမန္ကက္သလစ္ ခရစ္ယာန္ ဘုန္းေတာ္ၾကီး စန္ဂါမာႏိုက ျမိဳ႕၏ ဆင္ေျခဖံုးရပ္ကြက္မ်ားအေၾကာင္းကို ေရးသားခဲ့ရာတြင္ ကသည္းႏွင့္ ယုိးဒယားတို႕ထက္ လူဦးေရပိုမ်ားဟန္တူေသာ ရပ္ကြက္မွာ မဟာေမဒင္(အစၥလာမ္)ဘာသာဝင္တို႕၏ ရပ္ကြက္ျဖစ္ေၾကာင္း၊ ယင္းတို႕မွာ မ်ားေသာအားျဖင့္ ကူးသန္းေရာင္းဝယ္ျခင္းျဖင့္ အသက္ေမြးျမဴၾကသူမ်ားျဖစ္ေၾကာင္း ဘာသာေရးကို လြတ္လပ္စြာ ကိုးကြယ္ယံုၾကည္ က်င့္သံုးခြင့္ရွိ၍ ဗလီမ်ားစြာရွိေၾကာင္းဟု ေဖာ္ျပထားသည္။

Mandalay District Gazetteer, p.230.

၁၈။ မင္းတုန္းမင္းတရားၾကီး လက္ထက္ မႏၱေလးျမိဳ႕ေတာ္ကို တည္ေထာင္ေသာအခါ စၾကာႏြယ္စဥ္(၈)ရပ္ကြက္၊ ကိုယ္ရံေတာ္ရပ္ကြက္ ႏွင့္ အပ္ခ်ဳပ္အေရွ႕အေနာက္(၂)ကြက္၊ ေတာင္ပလူရပ္ကြက္၊ ဂၽြန္းတန္းရပ္ကြက္၊ စစ္ကိုင္းတိန္းရပ္ကြက္၊ ကုန္းရိုးရပ္ကြက္၊ ဝလီခန္ရပ္ကြက္၊ ကင္းတား ကုလားပ်ိဳ ရပ္ကြက္၊ ရပ္ကြက္တိုင္း ဗလီေနရာေပါင္း(၂၀) သတ္မွတ္ေပးခဲ့သည္။

ဦးေမာင္ေမာင္တင္(မဟာဝိဇၨာ)၊ျမန္မာမင္းမ်ားလက္ထက္စာတမ္း၊(၇၂)

၁၉။ မင္းတုန္းမင္းႏွင့္ သီေပါမင္းတို႕ လက္ထက္ေတာ္တြင္ မႏၱေလးျမိဳ႕၌ ဗလီေပါင္း(၃၀)ေက်ာ္ခန္႕ရွိပါသည္။ နန္းျမိဳ႕အတြင္းတြင္ ေရြးလက္ယာေသနတ္အစုကို အျမဲခ်ထားေတာ္မူရာ ထိုအစုဝင္တို႕မွာ အစၥလာမ္ဘာသာဝင္မ်ားသာျဖစ္သျဖင့္ ၄င္းတို႕အတြက္ မင္းတုန္းမင္းတရားၾကီးက ယခု လြတ္လပ္ေရးေက်ာက္တိုင္ အေရွ႕ဘက္၊ အေရွ႕ ျမိဳ႕ရိုးအနီးတြင္ ဗလီတစ္လံုးကို ေဆာက္လုပ္ေပးခဲ့ပါသည္။ ေရႊပႏၷက္ရိုက္ျပီးမွ ေဆာက္ေပးေသာ ဗလီျဖစ္သျဖင့္ ေရႊပႏၷက္ဗလီဟု ေခၚသည္။ ၄င္းျပင္ မင္းတုန္းမင္းတရားၾကီးသည္ ႏိုင္ငံသား အစၥလာမ္သာသနာဝင္မ်ား ဟဂ်္ျပဳရာတြင္ လြယ္လင့္တကူ တည္းခိုႏိုင္ရန္အတြက္ အေရးဗီးယားႏိုင္ငံ မကၠဟ္ျမိဳ႕တြင္ ေဒါင္းတံဆိပ္ ခတ္ႏွိပ္ထားေသာ ဗရမာရိုဘတ္(ျမန္မာဇရပ္)အမည္ရွိ ဇရပ္တစ္ေထာင္ကို ေဆာက္လုပ္၍ လွဴဒါန္းေတာ္မူခဲ့သည္။ ကုန္းေဘာင္ဆက္ မဟာရာဇဝင္ေတာ္ၾကီး တတိယအုပ္၊ စာမ်က္ႏွာ(၄၄၀)တြင္ မင္းတုန္းမင္းတရားၾကီး၏ သံဝစၥရ အလွဴေတာ္ စာရင္း၌ တူရကီႏိုင္ငံ မကၠဟ္ျမိဳ႕ရွိ ပသီလူမ်ိဳးတို႕ ကိုးကြယ္သည့္ ပသီေက်ာင္းၾကီးအနီး စတုဒီသာ တည္းခိုရန္ အုတ္ဇရပ္ေတာ္ၾကီး ေဆာက္လုပ္လွဴဒါန္းေတာ္မူသည္ ဟု ပါရွိပါသည္။

ေရႊဘိုဦးဘဦးေရး၊ျမန္မာမြတ္စ္လင္မ္တို႕၏ အတၳဳပၸတၱိ

၂၀။ (မင္းတုန္းမင္းသည္) မာလာမြန္ ေခၚ ဦးပြင့္ကို ယမ္းခ်က္ဝန္အျဖစ္ခန္႕ခဲ့သည္။ စက္မႈလုပ္ငန္းတို႕တြင္ ဗမာမြတ္စ္လင္မ္(ပသီ)မ်ား ပါဝင္ခဲ့သည္ကိုေတြ႕ရွိရသည္။

ဦးေမာင္ေမာင္တင္(မဟာဝိဇၨာ)ျပဳစုသည့္ ျမန္မာမင္းလက္ထက္စာတမ္းမ်ား၊ စာမ်က္နွာ (၆၆-၇၁-၇၂)

၂၁။ အထက္ျမန္မာႏိုင္ငံအား သိမ္းရန္ ခ်ီတက္လာသည့္ အဂၤလိပ္နယ္ခ်ဲ႕တပ္ကို ရင္ဆိုင္တိုက္ရမည္ဟု ဘုရင့္အမိန္႕ႏွင့္စစ္ေၾကညာသည့္အတြက္ စစ္ေၾကာင္းသံုးေၾကာင္း ခ်ီတက္ရန္ စီစဥ္ၾကရသည္။ ေတာင္ငူ စစ္ေၾကာင္းခ်ီတပ္ေတာ္ကို ကြပ္ကဲ အုပ္ခ်ဳပ္ရန္ အကၠပတ္ျမင္းဝန္ ပင္လယ္ျမိဳ႕စား မင္းၾကီးမဟာမင္းထင္ရာဇာ (ငယ္အမည္ ဦးခ်ံဳ၊ အစၥလာမ္သာသနာဝင္)ကို ဗိုလ္ခ်ဳပ္အျဖစ္ ခန္႕အပ္ တာဝန္ေပးခဲ့သည္။

ကုန္းေဘာင္ဆက္ရာဇဝင္ေတာ္ၾကီး၊တတိယတြဲ၊စာမ်က္ႏွာ(၇၀၀)

၂၂။ သီေပါမင္း (၁၈၇၈-၁၈၈၅)ခု၊ နန္းစံႏ်စ္မ်ားအတြင္း တရုတ္တို႕ ျမန္မာႏိုင္ငံအတြင္း က်ဴးေက်ာ္ျပီး ဗန္းေမာ္ျမိဳ႕ကို သိမ္းသျဖင့္ ျမန္မာဘုရင္ပိုင္ သေဘၤာ(၃)စင္းႏွင့္ ခုခံတိုက္ခိုက္ေစရာ တပ္ဗိုလ္အျဖစ္ ဦးဘိုးကာ (ေနာင္-ျပင္ဦးလြင္ျမိဳ႕နယ္ အစၥလာမ္ေကာင္စီ နာယကၾကီး) က တာဝန္ယူ ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ (၁၈၈၅)ခု၊ အဂၤလိပ္ - ျမန္မာ တတိယစစ္ပြဲတြင္ မင္းလွခံတပ္မွ ဆီးၾကိဳတိုက္ခဲ့သည့္ စစ္ပြဲတြင္ အေျမာက္တပ္ကို ဦးဘိုးကာ တပ္မွဴးအျဖစ္တာဝန္ယူခဲ့ရသည္။

ယင္းေမာင္ေမာင္-မန္းတကၠသိုလ္၊ေခတ္ေၾကးျမင္မဂၢဇင္း

၂၃။ အဂၤလိပ္တိုက ျမန္မာႏိုင္ငံကို အျပီးတိုင္ သိမ္းယူျပီးေသာ္လည္း ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း၏ အဘိုး  ဗိုလ္မင္းေရာင္ကဲ့သို႕ အဂၤလိပ္နယ္ခ်ဲ႕တို႕ကို ေတာ္လွန္ၾကသည့္ နယ္ခ်ဲ႕ေခတ္ဦး ေတာ္လွန္ေရးေခါင္းေဆာင္တစ္ဦးအျဖစ္ ဗိုလ္ရာကြတ္ ဆိုသူ ပါဝင္ခဲ့ပါသည္။ ဗိုလ္ရာကြတ္ကို ဖမ္းမိျပီး ရာထူးေပး၍ ၄င္းတို႕ဘက္တြင္ ပါဝင္ရန္ ကမ္းလွမ္းခဲ့ေသာ္လည္း လက္မခံ။ ဘုရင္ခ်ီးျမွင့္ထားသည့္ ကတၱီပါ အကၤ် ီစိမ္းကို ဝတ္၍ ၾကိဳးစင္တက္ခဲ့သည္။

ဆင္ျဖဴကၽြန္းေအာင္သိန္းေရး၊ နယ္ခ်ဲ႕ေခတ္ဦး ေတာ္လွန္ေရးသမားၾကီးမ်ား စာအုပ္

၂၄။ (၁၉၀၆)ခုႏွစ္တြင္၊ ဗုဒၶဘာသာ ကလ်ာန ယုဝအသင္း (ဝိုင္အမ္ဘီေအ)ေပၚခဲ့ျပီး ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရး ေဆာင္းဆိုမႈမ်ား ေဆာင္ရြက္ၾကသကဲ့သို႕ (၁၉၀၉)ခုႏွစ္တြင္ အစၥလာမ္သာသနာဝင္မ်ားသည္လည္း ဘားမားမြတ္စ္လင္မ္စိုဆိုက္တီ အဖြဲ႕ ထူေထာင္ခဲ့ျပီး ဝိုင္အမ္ဘီေအကဲ့သို႕ ေဆာင္ရြက္ခဲ့ၾကသည္။

၂၅။ (၁၉၂၀) ျပည့္ႏွစ္တြင္ တကၠသိုလ္ေက်ာင္းသားမ်ား သပိတ္ေမွာက္ေရး ဦးစြာ စီစဥ္ခဲ့သူ (၁၁) ဦးတြင္ ဦးဘရွင္-သံတြဲ (အစၥလာမ္ သာသနာဝင္)ပါဝင္ခဲ့သည္။

ျမန္မာ့ဆိုရွယ္လစ္လမ္းစဥ္ပါတီထုတ္၊ အမ်ိဳးသားေန႕ႏွင့္ အမ်ိဳးသား လႈပ္ရွားမႈသမိုင္းအက်ဥ္း

၂၆။ (၁၉၂၀)ျပည့္ႏွစ္ သပိတ္ၾကီးကို အေျခခံျပီး အမ်ိဳးသားေက်ာင္းမ်ား ထူေထာင္ဖြင့္လွစ္ခဲ့ၾကရာတြင္ မႏၱေလးျမိဳ႕၌ ဆရာၾကီးဦးရာဇတ္ ေက်ာင္းအုပ္ၾကီးအျဖစ္ တာဝန္ယူေဆာင္ရြက္ခဲ့ပါသည္။

၂၇။ ဦးဒူးဒူးဆိုသူ အစၥလာမ္သာသနာဝင္ က-တပ္သားၾကီးႏွင့္ ဆရာစံသူပုန္ဌာနခ်ဳပ္အနီး၊ သာယာဝတီ ခရိုင္၊ ဥကၠံျမိဳ႕ ေျမာက္(၅)မိုင္ကါာ ဆရာစံသူပုန္စခန္း အေရွ႕ဘက္ (၄)မိုင္ကြာရွိ ဝံကိုက္ရြာတို႕မွ အစၥလာမ္ သာသနာဝင္ ဘယ္သမားၾကီးမ်ား ပါဝင္ခဲ့ၾကသည္။

(ၾကိဳးက် ကၽြန္ျပန္ ဆရာစံသူပုန္ က-တပ္သားၾကီး ဦးဘိုးျဖဴေရး ၊ နယ္ခ်ဲ႕သမားတို႕ကို ကၽြန္ုပ္တို႕ ေတာ္လွန္ခဲ့စဥ္က စာအုပ္၊ စာမ်က္ႏွာ၊ ၄၆-၄၇တို႕မွာ ေတြ႕ရပါသည္။)

၂၈။ အဂၤလိပ္အစိုးရက ျမန္မာျပည္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး အဆင့္တိုးေပးဖို႕(၁၉၃၀)ခု၊ ႏိုဝင္ဘာလ ၊(၂၇)ရက္မွ (၁၉၃၁)ခု၊ ဇႏၷဝါရီလ၊(၁၂)ရက္ တိုင္ အဂၤလန္ႏိုင္ငံတြင္ က်င္းပေသာ ေရာင္းေတဘဲလ္ကြန္ဖရင့္ (စားပြဲဝိုင္း ကြန္ဖရင့္) တက္ေရာက္ခဲ့ၾကသူမ်ားတြင္ ဝတ္လံုေတာ္ရ ဦးေအာင္သင္း (အစၥလာမ္ သာသနာဝင္ ) ပါဝင္ခဲ့သည္။ 

၂၉။ (၁၉၃၀)ျပည့္ႏွစ္ ေနာက္ပိုင္း နယ္ခ်ဲ႕ဆန္႕က်င္ေရးအတြက္ တို႕ဗမာ အစည္းအရံုး (သခင္လူငယ္အဖြဲ႕) ေပၚခဲ့ပါသည္။ ၄င္းအဖြဲ႕တြင္ အစၥလာမ္သာသနာဝင္ လူငယ္မ်ားလည္း သခင္အျဖစ္ ပါဝင္ခဲ့သည္။

၃၀။ ေရနံေျမ အလုပ္သမား သပိတ္ၾကီးတြင္ ဘဝတူ အလုပ္သမားမ်ားႏွင့္ အတူ အစၥလာမ္သာသနာဝင္ အလုပ္သမားမ်ား ပါဝင္ခဲ့ၾကသည္။

ဦးေသာ္ေရး-အိႏၵိယျမန္မာဆက္ဆံေရးမွတ္တမ္း-(စာ-၁၂၇)

၃၁။ (၁၉၃၆-၁၉၃၈)ခုႏွစ္ ေက်ာင္းသား သပိတ္ တိုက္ပြဲမ်ားတြင္ တိုင္းရင္းသား အစၥလာမ္သာသနာဝင္ ေက်ာင္းသူ ေက်ာင္းသားမ်ားလည္း ပါဝင္ခဲ့ၾကသည္။(၁၉၃၁) ပထမဦးဆံုး တကသျဖစ္ေျမာက္ေရး ဥကၠ႒ ဦးေက်ာ္ခင္၊ (၁၉၃၁)ပထမဦးဆံုး တကသ ဥကၠ႒ ဦးထြန္းစိန္၊ (၁၉၃၆) ပထမဦးဆံုး ေက်ာင္းသားသမဂၢ (ဗကသ)ဥကၠ႒ ဦးရရွစ္ (ေနာင္- ဝန္ၾကီး၊ အစၥလာမ္ေကာင္စီ စတင္ ဖြဲ႕စည္းရာတြင္ ဗဟိုအမႈေဆာင္အျဖစ္ ပါဝင္ခဲ့သူ) တို႕မွာ  အစၥလာမ္ သာသနာဝင္မ်ားျဖစ္သည္။

၃၂။ (၁၉၃၈)ခု၊ ေဖေဖာ္ဝါရီလ (၁၃)ရက္ေန႕တြင္ ဗမာမြတ္စ္လင္မ္ ႏိုးၾကားေရးအဖြဲ႕ ထူေထာင္ခဲ့သည္။ တို႕ဗမာအစည္းအရံုး၏ ေၾကြးေၾကာ္သံ ဗမာျပည္- ဒို႕ျပည္၊ ဗမာစာ-ဒို႕စာ၊ ဗမာစကား-ဒို႕စကား  ဆိုသည့္ ေၾကြးေၾကာ္သံကို ထပ္တူလက္ခံျပီး တို႕ဗမာအစည္းအရံုးႏွင့္  လက္တြဲကာ နယ္ခ်ဲ႕ဆန္႕က်င္ေရးလုပ္ခဲ့သည္။

၃၃။ (၁၉၄၂-၁၉၄၅)ဂ်ပန္ေခတ္ ဗမာ့လြတ္ေျမာက္ေရး တပ္မေတာ္ (ဘီအိုင္ေအ) မွ ဗမာ့ကာကြယ္ေရး တပ္မေတာ္ (ဘီဒီေအ)ျပန္လည္ ဖြဲ႕စည္းရာ အစၥလာမ္သာသနာဝင္ လူငယ္တို႕ ပါဝင္ စစ္မႈထမ္းခဲ့သည္။

၃၄။ ဂ်ပန္ေခတ္အတြင္း ေပၚေပါက္ခဲ့ေသာ အာရွလူငယ္အစည္းအရံုးမ်ားတြင္ အစၥလာမ္သာသနာဝင္မ်ားစြာ ပါဝင္ခဲ့ၾကသည္။ အာရွ လူငယ္ အစည္းအရံုး ဌာနခ်ဳပ္တြင္ (ေဇယ်ေက်ာ္ထင္ ဗိုလ္မွဴးၾကီး)ဘရွင္ (ေနာင္- အစၥလာမ္ေကာင္စီ အတြင္းေရးမွဴးခ်ဳပ္)က ဥာဏဗလမွဴးအျဖစ္ ပါဝင္ေဆာင္ရြက္ခဲ့ပါသည္။

၃၅။ ၁၉၄၅၊ဖက္ဆစ္ ဂ်ပန္ ေတာ္လွန္ေရး တိုက္ပြဲ ဆင္ႏႊဲရာတြင္လည္း အစၥလာမ္သာသနာဝင္မ်ား ပါဝင္ခဲ့ၾကသည္။ အခ်ိဳ႕ တိုက္ပြဲတြင္ က်ဆံုးခဲ့ၾကပါသည္။

၃၆။ (၁၉၄၅)ခု၊ ဒုတိယကမာၻစစ္ျပီး ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းေခါင္းေဆာင္သည့္ (ဖဆပလ)အဖြဲ႕ခ်ဳပ္ၾကီးက လြတ္လပ္ေရးအတြက္ ၾကိဳးပမ္းရာတြင္ အစၥလာမ္သာသနာဝင္မ်ားသည္လည္း (၁၉၄၅)ခု၊ ဒီဇင္ဘာလတြင္ ဗမာႏိုင္ငံလံုးဆိုင္ရာ ဗမာမြတ္စ္လင္မ္ကြန္ဂရက္၊ (ဗမက)အဖြဲ႕ၾကီး ကို ဖြဲ႕စည္းျပီး(ဖဆပလ)တြင္ တပ္ေပါင္းစု အဖြဲ႕ဝင္ အျဖစ္ ပါဝင္ခဲ့ၾကသည္။

၃၇။ (၁၉၄၆)ခု၊ ေရႊတိဂံုအလယ္ပစၥယံ၌ က်င္းပေသာ ပဏာမျပင္ဆင္မႈညီလာခံ၌ ဒီဒုတ္ ဦးဘခ်ိဳ တင္သြင္းေသာ အဆိုအမွတ္(၆)တြင္ ဗမာမြတ္စ္လင္မ္ လူထုသည္ အိႏၵိယသားမ်ားႏွင့္လမ္းခြဲၾကျပီး ျမန္မာမ်ားအျဖစ္ခံယူလာၾကသည္ကို ၾကိဳဆိုေၾကာင္း၊ ၄င္းတို႕ကို လူနည္းစုမ်ား ရသင့္ရထိုက္သည့္ အခြင့္အေရးမ်ား တန္းတူေပးရန္ ဖဆပလ မွ တာဝန္ယူေၾကာင္းေဖာ္ျပပါရွိခဲ့ပါသည္။

၃၈။ ညီလာခံ၌ ျပည္နယ္ျပည္မ မခြဲျခားဘဲ ပူးေပါင္းလြတ္လပ္ေရးယူရန္ အဆိုကို ဥိးေဖခင္(ဗမက)( ေနာင္- မဟာသေရ စည္သူ၊ သံအမတ္ၾကီး၊ျငိမ္း၊အစၥလာမ္ေကာင္စီ နာယကၾကီး)က အဆိုတင္သြင္းခဲ့ပါသည္။

၃၉။ (၁၉၄၇)ခုႏွစ္၊ ေဖေဖာ္ဝါရီလ(၁၂)ရက္ေန႕တြင္ ခ်ဳပ္ဆိုခဲ့ေသာ ပင္လံုစာခ်ဳပ္ျဖစ္ေျမာက္ေရးအတြက္ အဓိက ေဆာင္ရြက္ခဲ့သူမ်ားတြင္ ဦးေဖခင္(ဗမက)ပါဝင္ပါသည္။

၄၀။ (၁၉၄၇)ခုႏွစ္၊ ဇူလိုင္(၁၉)တြင္ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းအပါအဝင္ အာဇာနည္ေခါင္းေဆာင္ၾကီး (၉)ဦး တိုင္းျပည္အတြက္ အသက္ေပးလွဴသြားၾကရာတြင္ အစၥလာမ္ သာသနာဝင္မ်ားျဖစ္ၾကေသာ ဗမာႏိုင္ငံလံုးဆိုင္ရာ ဗမာမြတ္စ္လင္မ္ကြန္ဂရက္၊(ဗမက)အဖြဲ႕ၾကီး ၏ ဥကၠ႒ျဖစ္သူ ဆရာၾကီးဦးရာဇတ္ ႏွင့္ ရဲေဘာ္ကိုေထြး တို႕ႏွစ္ဦး ပါဝင္ခဲ့ေပသည္။

(အစၥလာမ္ေကာင္စီ ဌာနခ်ဳပ္ နာယကၾကီး ပသီ ဦးကိုကိုေလး၏ အန္ဆြာရီ သင္တန္းပို႕ခ်ခ်က္မ်ားမွ ေကာက္ႏႈတ္ေဖာ္ျပပါသည္။)